PACS /RIS /DICOM nedir?
PACS (Picture Archiving and Communication System-Resim Arşivleme ve İletişim Sistemi); tıbbi görüntülerin ve raporların dijital olarak depolanması, iletilmesi, sağlık kurumunda ilgili birimler tarafından kullanılmasına ve yönetilmesine yönelik “tıbbi bilişim” teknolojisidir. Temel olarak görüntülerin çağrılması ve saklanması işlevini yerine getirmektedir
Ülkemizde de çok yaygınlaşan ve hemen tüm hastanelerimizde kullanılan PACS sistemi sonrasında hastalar ellerinde rontgen filmi ve rapor gezdirmek zorunda kalmıyorlar. Radyologlar ve klinisyen hekimler bu görüntülere her yerden ve her cihazdan ulaşarak, görüntüleri değerlendirebiliyor, rapor yazabiliyorlar. Sağlık Bakanlığı “Teleradyoloji Projesi” sayesinde; tüm Türkiye’deki sağlık kurumlarındaki görüntü ve raporlara E-Nabız üzerinden erişilebilmektedir.
PACS Sistemi Nasıl Çalışır?
Röntgen, bilgisayarlı tomografi (CT;) , MR , ultrason vb. tıbbi görüntüleme cihazları tarafından üretilen dijital görüntüler, PACS Sunucu yazılımı aracılığı ile arşivlenir ve depolanır. Sonrasında iş istasyonlarında, klinisyen bilgisayarlarında ve mobil cihazlar ile hastane içinden ve dünyanın her yerinden erişilmesi sağlanır. HBYS entegrasyonları ile ilgili hastanın poliklinik, klinik ekranlarından hastanın görüntülerine ve raporlarına ulaşılabilmektedir.
Radyoloji Bilgi Sistemi (RIS)
PACS Sisteminde radyoloji hastalarının kayıtları “Radyoloji Bilgi Bistemi”nde (RIS) tutulur. Bu sayede oluşturulan “İş Listeleri” (Worklist) sayesinde cihaz ekranlarına bilgiler otomatik olarak düşer, böylece yazım hataları vs. önlenir ve iş akışı hızlanır. Ayrıca RIS içerisinde cihaz tanımları, kullanıcı tanımları, sistem logları ve bir takım istatistiki bilgiler de tutulur. Radyoloji Bilgi Sistemi(RIS), HBYS ve PACS ile entegre çalışarak veri alışverişini sağlar.
Tıpta Dijital Görüntüleme ve İletişim, DICOM
Tıbbi görüntülerin ile verilerin yönetimi ve iletimi için standart bir protokol olan DICOM (Digital Imaging and Communications in Medicine-Tıpta Dijital Görüntüleme ve İletişim) kullanılmaktadır. DICOM, orijinal olarak 1990’lı yıllarda Amerika’da; National Electrical Manufacturers Association- Elektrikli ve Medikal Görüntüleme Ekipmanları Üreticileri Birliği (NEMA) ve Amerikan Radyoloji Koleji (ACR) tarafından geliştirilmiştir. DICOM Standardı toplamda 17 adet alt konu başlığından ve binlerce sayfa dökümandan oluşan geniş içerikli bir standartdır.
Hastaların teşhisi ve tedavisi, hasta sonuçlarının takibi, ICD-10 kodlama standardı, faturalama ve röntgen, CT, MRI gibi radyolojik hasta görüntülerini iletmek için teleradyoloji süreçlerinde kullanılır.
PACS Sisteminde görüntü aktarımı, radyoloji raporlarını belirli bir görüntü çalışmasına bağlayan bir Erişim Numarası (Accesion Number) kullanarak senkronize etmek için; tetkik öncesinde, görüntülemeden önce bir inceleme numarası oluşturulur. Erişim numarası genellikle HIS/RIS sistemi tarafından oluşturulur ve benzersiz olmalıdır.
İş Listesi;, manuel veri girişi hatalarını azaltmak ve hasta bilgilerinin PACS/RIS görüntüleme konsoluna otomatik düşmesi için kullanılan bir işlemdir.
DICOM Protokolü Hakkında Temel Bilgiler
- DICOM dosyaları tipik olarak bir .dcm uzantısına sahiptir DICOM en basit tanımıyla; Medikal görüntüler için geliştirilmiş standart dosya formatıdır. Ancak bilinen dosya formatları ile bire bir benzerlik taşımaz. Örneğin JPEG resim formatı; JPEG dosyasında sadece resim bilgisi ve birkaç tanımlayıcı bilgi bulunmaktadır. Ancak DICOM dosyaları bu kadar yalın değildir. DICOM dosyaları içerisinde ham görüntü ile birlikte bazı tanımlayıcı (META) bilgilerde vardır. Bu bilgiler dosyayı oluşturan uygulama, ilgili sürümler, karakter seti gibi temel biçim tanımlayıcılarıdır. Ayrıca istenildiği takdirde DICOM dosyaları, hasta bilgileri ve ilgili görüntü ile alakalı detay bilgiler (yazılar) içerebilir.
- DICOM Dosyasının veri yapısı incelendiğinde iki kısımdan oluştuğu söylenebilir. İlk kısım metinsel verilerin kaydedildiği kısım olup burada sadece dosya, hasta, doktor, enstitü, tarihler gibi metinsel verilerin kaydı tutulmaktadır. Metinsel alan içerisinde bu dosyanın DICOM dosyası olduğunu belirten bir ön ek bulunmaktadır. Ayrıca dosya içerisindeki Medikal Görüntünün formatı, kayıt türü gibi görüntü hakkında da bilgi belirten alanlarda bulunmaktadır. Dosya içerisinde yapılan kayıtların şeklini belirten verilerde bulunmaktadır. Dosyanın okunabilmesi için burada bulunan verilerden faydalanılır. İkinci kısım da Binary (ikili) bilginin bulunduğu “Pixel Data” alanı. Bu alanda ise DICOM dosyası içerisinde saklanılmak istenen Medikal olarak tanımlanabilir. Görüntüyü bulmak mümkündür. Binary alana kaydedilecek bilginin sabit bir formatı yoktur. Daha öncede belirtildiği gibi bu alana herhangi bir formatta Binary veri kaydedilebilmektedir. Bu özelliği, yaygın olarak kullanılmasının yolunu açmıştır.
Datamed Genel Müdürü Ömer Kayahan Yalçın’a yazıya verdiği destekleri için teşekkür ederiz.
