Kök Hücre ve Tedavi
Ata hücrelerimizden biri olan kök hücre, kendini yenileme özelliği sayesinde çoğalabilmekte ve bu sayede hasta bir doku hasarında rejenerasyona doğru gidebilmektedir. Ayrıca orijinal dokuyu yenileştirip yani semptomları ortadan kaldırma gibi bir özelliğe de sahiptir.
Kök hücre çalışmaları yapan Scideus firmasının Ceo su Doktor Ali Torabi ile kök hücreyi konu alan röportajımız.
Kendinizden ve yaptığınız çalışmalardan bahseder misiniz?
Doktor Ali Torabi, hekimim. Tıpı Macaristan’da Semmelweis University Of Medical Sciences de bitirdim. Türkiye’ye geldim. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Kas İskelet Sistemi ve Rejeneratif Anabilim Dalı’nda doktoramı yaptım. Hacettepe Teknokent’e bir proje üzerinden giriş yaptık. İki senedir burada birkaç tane Ar-Ge proje üzerine çalışıyoruz. Hacettepe ve Yıldırım Beyazıt üniversiteleri ile beraber başka yan çalışmalarımızda vardır.
Kök hücre deyince ne anlamamız lazım?
Yani vücudun hücreleri kökenleri demektir bir nevi. Bizim ata hücrelerimiz diyebiliriz aslında. Özelliklerine göre farklı farklı seviyeleri vardır. Seviyesi yüksek ve şu an klinikte kullanılmakta olan multipotent potansiyeline sahip kök hücrelerdir. Bu hücreler farklı dokulara diferansiye olabilen (farklılaşan) hücrelerdir. Bunlar üzerine klinikte aslında farklı yaklaşımlar vardır. Başka bir özelliğiyse self-renewal (kendini yenileme) özellikleri sayesinde bu hücreler kendilerini çoğaltabilirler. Ve bu özellik üzerine farklı degeneratif hastalıklarda rejeneratif özelliği verebilirler ve bu sayede hasta bir doku hasarında rejenerasyona (iyileşmeye) doğru gidebilir.
Kök hücrenin teknolojileriyle alakalı ne söylemek istersiniz?
Kök hücre çok geniş bir alandır. Mesela totipotent kök hücreler vardır. Ancak çalışması mümkün değildir bu tip hücrelerin. Genelde fetüslerde kaynaklı olan totipotent ve embriyojenikkök hücreler vardır. Çalışmalarında etik problemler olduğu için genelde, pratikte çalışılması mümkün değildir. Sadece bazı araştırmalarda belki uygun olabilir. Şuanda dünyada induced pluropotent stem cell (indüklenmiş pluropotent kök hücre) bir tanım vardır. Bu hücreler biraz daha diferansiye (farklılaşmış) yani yetişkin hücreleri alıyorlar sonra onları genetik mühendisliği ile bir önceki seviyeye dönüştürüyorlar. O hücreler zaten daha pratik ve elverişli hücrelerdir. Ancak laboratuvarlarda daha fazla manipülasyon gerekli olan ve şuanda ileri teknoloji gereken hücrelerdir ki bunlar pratikte kullanabiliyorlar.
Bizim çalıştığımız hücreler dünyada ilk kez Sayın Prof. Dr. Murat BOZKURT hocamız ile beraber Yıldırım Beyazıt Üniversitesi’nde yaptığımız bir çalışmaydı. İlk seviye çalışmasını yaptık. İyi sonuçlar aldık, bu in-vitro (laboratuvar)ortamda çalıştığımız bir projeydi. Fetomaternal Mikrokimerizm olarak bir konu açılmış dünyada. Bu konu hamile kadınların kanları üzerinde çalışmalar yapmışlar. Bunu pluropotent kök hücre ya da kök hücre özelliğine sahip bir hipotez üretmişler. Bazı çalışmalar olmuştur bunun üzerine. Ama o kadar iyi sonuç vermemiştir. Biz bunu aslında Yıldırım Beyazıt Üniversitesinde yaklaşık 60 tane makalenin meta analizini yaptık. Meta analiz sonucunda bir hipotez oluşturduk. Ve ilk seferde dünyada hamile kanını direkt olarak in-vitro da osteoartrit üzerine çalışmasını yaptık. Ve bunu etkili olduğunu ilk sefer dünyada gösterdiğimizi söyleyebilirim. Yaptığımız çalışmada osteoartritli hastanıntotal diz protezi ameliyatından aldığımız kondrositler üzerine primer kültür yapmıştık. O hücreleri çoğaltmıştık laboratuvarımızda. Ve o hücreler üzerine modifiye edilmiş hamile sıçan kanı serumu ekledik. Yaklaşık on kez daha fazla kondrogenez etkisini gördük in-vitroda. İnvitro çalışma olarak harika bir sonuç aldık. Significant (anlamlı) olarakda şu an bilim insanları da biliyorlar, p-value çok önemli bir konudur. 0.005 olarak biz bir p-value aldık. Bu çok güzel bir sonuç. İlk sefer dünyada osteoartritik hastalıklarında bu modifiye edilmiş hamile kanı serumunu biz kanıtladık. Kök hücre seviyesinde hamile kanı bankası oluşturmayı düşünüyoruz. En büyük özelliği embriyojenik ya da fetüsten alınan kök hücreleri yani en iyi kaynak söyleyebiliriz ama hem ethical issues (etik nedenler) var hem de çok yan etkileri var ve kontrolü çok zor oluyor laboratuvarda. Daha düşük seviye yetişkin hücrelere kullandığımızda da induced pluropotent stem cell (indüklenmiş pluropotent kök hücre) hücreler söylediğim gibi çok manipülasyon lazımdır. Yaptığımız çalışma gibi modifiye hamile kadın kanı gibi olan bir iyi hücre çoğalması için rejeneratif tıp için aslında gerçekten iyi bir kaynak olduğunu düşünüyorum kök hücre için. Ve inşallah gelecekte Türkiye olarak dünyada büyük iz bırakabilir bu çalışma.
Kök hücrenin tedaviye etkileri nelerdir?
Rejeneratif tıp da ya da rejeneratif tıbbı şöyle çeviririm yani yenileştirme. Aslında doku hasar görünce birçok doku da olduğu gibi kas ve iskelet sistemi üzerinde hareket ettiğimiz örnek olarak osteoartrit hastalığı verilebilir. Cartilage (kıkırdak) olarak aslında dokumuz regenerative (yenileştirme) doku yenileştirme düşük özelliğe sahip bir dokudur. Doku hasarında hücreler genellikle, birçoğu geri dönüş yapmıyorlar yani yenileştirme problemi oluyor orada. Kıkırdakta o şekilde yaş ileri gidince tabiki genetik faktörlerde katkıda bulunuyor ama ondan hariç travmalarda, işte başka problemlerde ortopedik problemlerde bazı hastalar daha yatkın olabilirler osteoartrit ve kıkırdak probleminde. İşte kıkırdakta bir yenileştirme özelliği düşük olan bir doku olarak hasar kalıcı oluyor. Parasal olarak da hem devlete hem hastalara ekonomik olarak kötü etkiler koyuyor. Ondan dolayı doku yerleştirme bilim örnek olarak bu açıdan yardımcı olabilir. Biz o dokuyu komple yenilemek üzerine çalışabiliriz. Son seviye olarak ameliyat olması osteoartritik hastalarda son çare olarak yaptırıyorlar. Ve aslında hasta semptomatik iken asemptomatik oluyor. Ama rejeneratif tıp kök hücre kullandığımızda o dokuları hasarları yenileştiriyor. Orijinal dokuyu yenileştirip yani semptomları ortadan kaldırıyor. Ekonomik olarak daha ucuz olduğunu söyleyebilirim. Yani uzun vadede bakarsanız ameliyatlı hastalarda uzun dönemde problemleri oluyor. Tekrar hastaneye gelmeleri gerekiyor. Hem ekonomik hem de semptomatikten dolayı rejeneratif tıp ve kök hücreler aslında (rejeneratif tıp da growth (büyüme) faktörlerde var başka faktörlerde var işte özel olarak yenileştirme için)öyle bir yardım ediyor.
Kök hücrenin tedaviye ve sağlık kurumlarına maliyet açısından olumu etkileri nelerdir?
Maddi olarak yeni teknikler ile daha ucuz yöntemler ortaya çıkıyor. Örnek olarak bizim çalıştığımız projede yani hamile kadın kanı modifiye edilmiş kök hücre özelliğine olan materyal daha ucuza olduğunu düşünüyoruz. Bizim çalıştığımız yöntem ucuza denk geleceğini düşünüyorum. Rejeneratif tıp uzun vadede hem hastanın yaşam tarzı olarak çünkü hasarlı dokuyu artık ameliyat etmiyoruz. Yenileştirme yapıyoruz orijinal dokuyu. İlk başta belki daha pahalı olabilir ama uzun vadede kesinlikle ekonomik olarak avantajları var.
Kök hücrelerde gelecekte olmasını beklediğiniz yenilikler nelerdir?
İlk kendi projemizden bahsetmek istiyorum. Yaptığımız metot aslında komple yeni bir kategori söyleyebilirim. Birçok kategori var. Söylediğim gibi yetişkin hücreleri işte genetik mühendisliği ile geriye çekmek ve kök hücre özelliği vermek ve tekrar onları kullanmak dokudiferansiyesi (farklılaşması) için. O bir kategoriye giriyor. Embriyonik kök hücre kullanımı başka kategoriye giriyor. İşte kemik iliği kök hücreleri o başka bir kategoriye giriyor. Ama işte bu kategoriler hepsi kategori olarak metotlar yenileştiriyor. Şuanda pratikte de kemik iliği konsantresi ya da stromal konsantreler olarak bir anlam var. Yani kemik iliğinden çekilen materyal kök hücre söyleyemeyiz çünkü yani biraz kök hücreden daha düşük seviyede olarak ama kök hücre özelliği de taşıyorlar ki mesela bu pratiğe girmiş bir yöntem, ne kadar avantajlı? Başka yöntemlerle karşılaştırmak söz konusu. Bir ülkeye avantaj sağlaması için kök hücre kullanmak ve rejeneratif tıp da aslında metotları kullanmak çok daha etkili olabilir. Bilimin geleceğine de birçok dokuya işte örnek olarak kesinlikle gelecek 15 sene de diyabet, şeker hastalarında özellikle Tip-I’li bir hastalıkları kesinlikle kök hücre üzerine problemini çözecekler. Belki artık ilaç kullanmaya da gerek kalmaz.
Eklemek istediğim şöyle bir nokta var. Biz Scideus şirket olarak super advanced yani yüksek teknolojiye sahip olan bir teknolojiyle çalışma yapıyoruz.
Scideus İlaç ve Medikal Sanayi LTD
Üniversiteler Mahallesi 1596 Cad. Hacettepe Teknokent Sit. 6C Apt. NO: 6 C / 11 Çankaya / Ankara
https://www.scideus.net/
